diumenge, 2 de novembre del 2008

Examinando as sociedades multilingües

BASTARDAS I BOADA, Albert (2007): Polítiques de la llengua i la identitat a l’era glocal. Barcelona: Institut d’Estudis Autonòmics (Generalitat de Catalunya), 159 páxinas.

A concepción do mundo como unha realidade en perpetua emerxencia e dinamismo, na que os cambios se suceden ao ritmo incesante da globalización tecnoeconómica, das novas alianzas políticas supraestatais e mais dos novos fluxos migratorios, está na base de numerosos traballos que ven no presente a necesidade improrrogábel de reorganizar linguisticamente e identitariamente a humanidade. Este é o punto de partida do presente estudo, no que Bastardas se propón reexaminar criticamente os principios clásicos de organización das sociedades multilingües co obxectivo de contrubuír, dende unha perspectiva estritamente realista, a definir as políticas máis axeitadas para facer fronte aos cambios da nova sociedade glocal.

É neste marco –e ante a evidencia de que o inglés está a se converter, de facto, na verdadeira lingua franca da humanidade– que Bastardas avoga por deixar atrás as posturas identitarias –o medo á asimilación– e se amosa partidario de adoptar sen vacilacións unha única interlingua para a poboación mundial. Diante de hipotéticas tentacións homoxeneizadoras, porén, Bastardas propón un proceso de converxencia escrupulosamente respectuoso coa diversidade lingüística: en primeiro lugar, cómpre que as unións políticas ou económicas implicadas oficialicen un recoñecemento igualitario de todas as linguas internas, nun exercicio de dignificación real e simbólica; en segundo lugar, cómpre asegurar a intercomunicabilidade a través dunha interlingua común, bilingüizando a poboación que posúe outra lingua primeira; e, finalmente, cómpre blindar a sostenibilidade dos diferentes grupos lingüísticos asegurándolles unha exclusividade de funcións dabondo ampla nos respectivos ámbitos internos, de xeito que os sociosignificados vencellados á lingua propia non queden afectados.

Bastardas salienta, xa que logo, dous principios fundamentais neste ensaio: o da poliglotización e mais o da subsidiariedade funcional –aos cales cómpre engadirlles o principio de integración adaptativa das novas masas inmigrantes–, co interese explícito de desdicotomizar a sociedade e favorecer o nacemento dunha pluralidade concéntrica de linguas e identidades superpostas que permita avanzar cara ao que el designa a “identidade planetaria común”.

Agora ben, esta realidade non vai ser factíbel até que se minimicen as reclamacións das chamadas identidades de resistencia, e para que iso aconteza cómpre que estas se sintan cómodas nos respectivos marcos políticos. Esta é a razón pola cal Bastardas reclama medidas como o reequilibrio compensatorio de funcións entre catalán e castelán en Cataluña ou a importación do modelo lingüístico da Unión Europea ao Estado español, de xeito que, ademais de termos unha interlingua común para todos os cidadáns –o castelán–, o resto de linguas do Estado sexan tamén oficiais no conxunto do territorio.

Estas son, xa que logo, algunhas das propostas que o lector inquedo vai atopar nesta reflexión serena e afastada de posicións esencialmente identitarias, pero plenamente consciente, asemade, da importancia dos capitais lingüísticos para a maioría de sociedades desta nova era glocal.

diumenge, 22 de juny del 2008

Cando a ciencia deixa de selo

a
SOLÉ I CAMARDONS, Jordi (2007): La llengua que ens va parir. Set pensadors a la recerca del català. Barcelona: Dux, 151 páx.

Con La llengua que ens va parir (A lingua que nos pariu), Solé i Camardons proponse examinar o pensamento sociolingüístico de oito personalidades catalás do século XX cun obxectivo explícito: recoller algunhas das súas “ideas ecoidiomáticas que nos axuden a entender a realidade e a atopar propostas de actuación no eido do fomento do emprego da lingua catalá para o século XXI”. A escolla dos persoeiros analizados non é ao chou: por unha banda, Solé reivindica a figura de dous pensadores “malditos ou inxustamente esquecidos” pola sociolingüística catalá: Josep Armengou e mais Carles M. Espinalt; por outra banda, repara nalgunhas das figuras capitais do pensamento catalán contemporáneo, dende Josep Yxart até Joan Fuster, pasando por Joaquim Casas-Carbó, Carles Riba, Ferran Soldevila e Jaume Vicens Vives.

Esta interesante formulación inicial dá paso, porén, a unha morea de contradicións inxustificábeis, que levan a cuestionar tanto a selección dos protagonistas como a propia coherencia do discurso de Solé. Custa, por exemplo, entender o encaixe de Vicens Vives no conxunto, máis aínda cando o autor admite, nunha crítica aceda, que o inclúe “malia non interesarse pola lingua nin facer formulación sociolingüística ningunha”. Este afán de expansión subxectiva lévao a contradicirse de novo cando, despois de advertir do perigo que entraña facer unha lectura decontextualizada dos autores –nun intento de xustificar a produción en lingua castelá de Josep Yxart–, lles espeta aos intelectuais da Renaixença un xuízo condenatorio por ter renunciado a vencellar nos seus discursos independencia lingüística e independencia política.

As contradicións da obra agrávanse, ademais, na medida en que Solé se fai eco dunhas opinións ateigadas de prexuízos de dubidosa cabida nun ensaio pretendidamente científico. Da seguinte pasaxe, asinada por Josep Armengou, di que é “o discurso da responsabilidade, do siso ben entendido”: “só os snobs, para facer o merda, poden desertar da nosa democrática lingua e adoptar a lingua feudal, inquisitorial, retórica e ordenancista dos casteláns”. Unha saída de ton que complementa á perfección o acientificismo de Carles M. Espinalt, segundo o cal a falla de distinción entre os conceptos sono e soño da lingua castelá débese ao feito de que “non resulta doado para a idiosincrasia dos casteláns diferenciar entre realidade e soño”; uns casteláns que, de todos os xeitos, “nunca expresan nada sustancioso, pero sempre fan efecto”.

Por un lado, pois, o libro comprácese no descrédito gratuíto da cultura veciña; polo outro, convértese nun caixón de xastre no que o autor non aforra críticas á actual situación política do país –por exemplo, á “miserábel negociación” do novo Estatuto de Catalunya ou á renovación do catalanismo levada a cabo por ERC–, nun incansábel exercicio confusionista para o lector. As conclusións tampouco responden exactamente ás expectativas iniciais: constitúen máis ben unha crítica directa a un dos autores de La rectificació (2006), o “Jiménez Losantos da sociolingüística catalá”, que serve de pretexto para enumerar –sen contribucións persoais novidosas– algúns dos argumentos da sociolingüística militante.

A obra péchase, finalmente, con tres apartados complementarios: unha concesión á literatura de ficción –a outra disciplina que cultiva Solé–, na cal os devanditos pensadores erguen a cabeza do cadaleito e ollan a situación da lingua en pleno século XXI; un mirrado comentario sobre o pensamento lingüístico de Prat de la Riba; e mais un apéndice no que se pretende facer un compendio do pensamento catalán sobre a lingua dende Ramon Llull até os nosos días. Todo un exemplo de como empregar o calzador nun traballo que nin sequera evita os erros estritamente formais: así, Casas-Carbó aparece tamén como Cases-Carbó e como Casas i Carbó, e o lector desespérase buscando na bibliografía as referencias das obras de Bernat Joan que aparecen mencionadas no texto. Non se esforcen: seica é outra mostra de heterodoxia por parte do autor.

dissabte, 19 d’abril del 2008

Imatge de la soledat

a
Llord, coll avall
el glop i el repicar
constant al cercle
en blanc que m'encatifa
de tedi el pentagrama.

divendres, 18 d’abril del 2008

De chola a tozuelo

Uns esgrimen peneiras e separan a fariña do farelo. Son porviristas. Outros rabuñan conciencias con actos graves e ton valente. Son porviristas. Fálannos de futuro, de esparexer a mensaxe, de reflexións conxuntas e de accións constantes. Velaquí Castelao en verbas altoaragonesas:

"Ixe mesache saliu d’os míos ricuerdos de ninón estió un compañer d’a escuela, gran enemigo de gatos y capitán riesgoso de toz os boríns. No puedo xublidar como s’arreguía esclatando a tusazos os bientres inflaus d’os cans muertos.

Una begada, o nuestro premazero compañer mos portó debán d’a choza d’una mendiga y mos dizió muito repinchau:

– Ya beyerez quina risera.

Dimpués rancó un troz d’o tellau y se metió dentro d’a caseta. Ascape prenzipiaron a salir, chitaus por una guardiella, os rosigallos de pan y as espigas de trigo, limosnas que a biella mendiga eba acumulau como una forniga en aquer agüerro abondo. Lugo o borín amanexió n'o tellau arreguindo, arreguindo...

Os cutos y as pirinas tenioron fiesta y os mesaches d’a escuela mirábanos con os güellos ubiertos a landa-landa, como qui contempla un sacrilexio. Toz os mesaches mos quedamos quedos, y cuan o borín paró cuenta de que tenébanos l’animo atapiu mos dizió ta amortar os escrupos de conzenzia:

– Total a biella no merca cosa, que li’n dan tot.

Aquer mesache agora ye un señor distinguiu y respetable, dueño de muitos millons, amo de muita chen y de muitos comercios allá n’as Americas.

Quiera o zielo que no torne."

dimarts, 1 de gener del 2008

... i anar a dormir poc (homenatge)

És tard perquè recullo d'hora, tinc la nit massa present:

O PAI, O FILLO E O BURRO

Unha vez ía un home e mais un fillo e levaban un burro pola man. E a xente, pois, falaba e dicía:

-¡Mira que ter burro e ir a pé!

Ben, montou o pai, montou o pai e de aí di:

-¡Mira ti, isto... o pai dacabalo e o pobre do fillo a pé!

Ben, baixouse o pai e subiu o fillo. Chegan máis adiante:

-¡Ah, mira que o fillo dacabalo e o pobre do pai... a pé!

E colleron e montaron os dous, montaron os dous e:

-¡Pobre burro! ¡Pobre burro, que cos dous enriba...!

("El alivio que tú y yo sentiremos en el instante que precede a la muerte, cuando la suerte nos desate de la triste costumbre de ser alguien y del peso del universo", J.L.Borges)

(Seca a louza encol da mesa: iso é o meu universo, iso a medida da felicidade)